Παγκόσμια χηματοοικονομική αναδιάταξη

Η παγκόσμια οικονομική διάρθρωση βρίσκεται συνεχώς σε αναδιάταξη. Τα ανθρώπινα λάθη οδηγούν τις αγορές αγαθών και υπηρεσιών καθώς και τις αγορές συναλλάγματος και μετοχών, από ανισορροπία σε ανισορροπία. Οι επιλογές των δρώντων, είτε αυτοί είναι διαχειριστές κεφαλαίων, είτε κυβερνητικοί αξιωματούχοι, ελάχιστα στηρίζονται σε ορθολογικές κρίσεις με αποτέλεσμα να διακυμαίνονται οι τιμές σε μεγάλο εύρος. Ο δεύτερος λόγος των μεγάλων βραχυχρόνιων διακυμάνσεων, είναι η κακώς εννοούμενη εξυπηρέτηση των εθνικών συμφερόντων. Σε μια εποχή όπου ο κόσμος μοιάζει με μεγάλο χωριό, λόγω των τεχνολογικών αποδόσεων, αυτοί που πιέζουν προς την στενή "εθνική" οριοθέτηση των δράσεων, "απολαμβάνουν" είτε μικρά οφέλη, είτε μεγάλες ζημιές. Οι μεγάλες διακυμάνσεις θεωρούνται από τους ίδιους, βραχυχρόνιες και μεταβατικές, η παρέλευση των οποίων θα οδηγήσει το σύστημα σε εκ νέου ισορροπία. Η χρηματοοικονομική κρίση της περιόδου είναι υπερεκτιμημένη. Κακώς συγκρίνεται με εκείνη του 1929-34. Θυμίζω πως εκείνη είχε μειώσει την ακαθάριστη παραγωγή κατά 50%, την απασχόληση κατά 30% και τον αριθμό των τραπεζικών καταστημάτων κατά το ήμισυ. Η σημερινή, εκτός από την εξαφάνιση του κολλοσού της Lehman Brothers, της AIG, και 150 μικρότερων τραπεζών, επέφερε μείωση στο ΑΕΠ κατά το το πενιχρό 1% της αμερικανικής οικονομίας. Στο περίφημο βιβλίο του Ο Τζ. Καλμπραίηθ, είναι περισσότερο αναλυτικός και διαφωτιστικός. Η παρούσα κρίση ήταν απλώς μια φούσκα στο σώμα του καπιταλισμού η οποία προήλθε από τη συνέργεια τριών μεγάλων παραγόντων. Ο πρώτος ήταν η κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος που απελευθέρωσε τεράσιες οικονομικές περιοχές και ευκαιρίες για τις δυτικές εταιρίες, ο δεύτερος ήταν απελευθέρωση των μετακινήσεων των μεγάλων ποσοτήτων διεθνών κεφαλαίων, και ο τρίτος ήταν η ίδια η διάρθρωση του παγκόσμιου χρηματοοικονομικού συστήματος που ευνοούσε τη βραχυχρόνια κερδοσκοπία σε βάρος των μακροπρόθεσμων αποδόσεων που προέρχονται από τις άμεσες επενδύσεις.

Η μεγάλη ρευστότητα που σχηματίστηκε παγκοσμίως έπρεπε να αναπαράγεται κερδοφόρα. Δημιουργήθηκαν χιλιάδες χρηματοοικονομικά προϊόντα η πώληση των οποίων πρόσθετε πάντα και ένα μικρό ή μεγάλο ποσοστό κέρδους, πάνω στο ήδη υπάρχον, αυξάνοντας την ήδη μεγάλη ρευστότητα. Πακετάρονται τα δημόσια χρέη και πωλούνται σε μικρά κομμάτια, τα οποία ξαναπωλούνται από τους αγοραστές σε δευτερογενείς ή νηοστές αγορές. Παράλληλα ασφαλίζονται οι κίνδυνοι των συνεχών πωλήσεων, οι οποίοι με τη σειρά τους και αυτοί μεταπωλούνται. Περιουσιακά στοιχεία, επενδυτικά πλάνα, προσδοκίες και "καινοτομικές" ιδέες, μετατρέπονται σε "επενδυτικά προϊόντα" και λανσάρονται στις παγκόσμιες αγορές προς πώληση. Δημιουργούνται ελλείμματα τα οποία και αυτά πωλούνται σε χώρες ή θεσμικούς που διαθέτουν ρευστότητα ή αναπαράγουν ρευστότητα. Οι χρηματοοικονομικές συναλλαγές ασφαλώς είναι πολλαπλάσιες από τις ποσότητες κεφαλαίων που επενδύονται σε παραγωγικές επενδύσεις. Με αυτό το τρόπο παράγονται αποτελέσματα διεύρυνσης των παγκόσμιων ανισοτήτων. Επιδεινώνονται τα φαινόμενα της φτώχειας, του υποσιτισμού και των επιδημιών, λόγω ακριβώς του γεγονότος ότι οι υλικές και μη, ανάγκες των κατοίκων της γης δεν καλύπτοναι επαρκώς αφού το ύψος των άμεσων επενδύσεων είναι ανεπαρκές.
Η διάρθρωση του συστήματος είναι προσανατολισμένη στην εξυπηρέτηση καταναλατικών αναγκών αδιαφορώντας ακόμα και για τις περιβαλλοντικές επιβαρρύνσεις που προκαλεί.
Η αναζητούμενη λύση στο αδιέξοδο του συστήματος βρίσκεται στην αλλαγή του προσανατολισμού της παγκόσμιας διάρθρωσης. Το σύστημα από καταναλωτικό οφείλει να μετατραπεί σε παραγωγικό. Οι άμεσες εγχώριες και ξένες επενδύσεις οφείλουν να αυξηθούν σε βάρος του χρηματοοικονομικού τομέα. Η παραγωγή και η κατανάλωση είναι ασφαλώς δύο έννοιες απόλυτα συνυφασμένες αλλά λόγω της παγκοσμιοποίησης των αγορών μπορεί κανείς να καταναλώνει έστω και αν δεν παράγει επαρκώς, καλύπτοντας τη διαφορά από το ξένο δανεισμό. Μ' αυτό το τρόπο αυξάνεται η ρευστότητα και ο χρηματοοικονομικός τομέας. Αυτός ο τελευταίος έχει γιγαντωθεί καλύπτοντας όλους τους άλλους στην οικονομική σφαίρα. Ο περιορισμός του πλέον λαμβάνει επείγουσες διαστάσεις. Το σύστημα κινείται ασύμετρα και παράγει αδιάκοπα παραμορφώσεις, στρεβλώσεις και τελικά κρίσεις. Ο περιορισμός του είναι εφικτός αρκεί οι μεγάλες οικονομικές δυνάμεις του κόσμου να προχωρήσουν στη λήψη των ακόλουθων μέτρων:

1. να τεθεί σε εφαρμογή ο φόρος επι των βραχυπρόθεσμων χρηματοοικονομικών συναλλαγών, φόρος Tobin. Ο νομπελίστας οικονομολόγος Τόμπιν πρότεινε το μέτρο από το 1972 ακόμα, βλέποντας οξυδερκώς τις επερχόμενες κρίσεις,
   
2. να εξασφαλισθεί στρατηγικός συντονισμός των μειζόνων οικονομικών δυνάμεων τόσο επί της νομισματικής όσο και επί της συναλλαγματικής πολιτικής,
   
3. να μετριασθεί το φαινόμενο του carry trade μεταξύ των χωρών με μεγάλες διαφορές επιτοκίων,
   
4. να ανατιμηθεί το κινέζικο γουάν μέσω της απελευθέρωσης του πιστωτικού συστήματος της Κίνας,
   
5. να αντικατασταθεί η ελεύθερη διακύμανση των συναλλαγματικών ισοτιμιών των βασικών νομισμάτων, από το μηχανισμό των περιορισμένων ορίων των συναλλαγματικών διακυμάνσεων,
6. να εξισορροπήσουν τα καταναλωτικά και εξαγωγικά πρότυπα στις οικονομίες των μεγάλων δυνάμεων του πλανήτη. Η διαίρεση των πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών, στα ισοζύγια εξωτερικών συναλλαγών, θα πρέπει, κατά το δυνατό, να μετριασθεί.
   
7. να θεσπισθούν διεθνείς οργανισμοί διασφάλισης της σταθερότητας του παγκόμιου νομισματικού και χρηματοοικονομικού συστήματος, υιοθετώντας παρεμβατικές εξωμαλυντικές πολιτικές, και τέλος
8. να αυξηθούν οι δαπάνες για την "έρευνα και ανάπτυξη" ώστε να ανευρεθούν και να παραχθούν νέοι τομείς παραγωγικής δραστηριότητας.
   

Δυσυχώς δύο χρόνια μετά την κρίση, οι συζητήσεις που λαμβάνουν χώρα, δεν έχουν αυτά τα περιεχόμενα. Η κυβέρνηση του Ομπάμα, αναλώνει το χρόνο της προσπαθώντας να ενέσει ρευστότητα στο καταναλωτικό σύστημα, ενώ η εξυγίανση του απαιτεί αυξημένες παραγωγικές επενδύσεις. Δεν αναφέρωμαι στην Ε. Ένωση, γιατί αυτή, εκτός από τον Μπράουν, δείχνει να μην αντιλλαμβάνεται τι ακριβώς συμβαίνει. Δέσμια των φόβων του μεσοπολεμικού υπέρ πληθωρισμού πιθανόν με τη πολιτική της να επιφέρει το χειρότερο σενάριο του αντιπληθωρισμού. Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα έχει προχωρήσει αυθορμήτως στην εξειδίκευση πλεονασματικών και ελλειμματικών χωρών. Παραγωγικών και καταναλωτικών. Δανειοληπτριών και δανειοδοτών. Αυτός ο τύπος του οικονομικού μανιχαϊσμού εμφανίζεται για πρώτη φορά στην ιστορία του καπιταλισμού. Αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, είναι πολύ πιθανόν να οδηγήσει και σε πολιτικές διαρκείς κρίσεις με συνέπεια τις μη αναστρέψιμες κοινωνικές εξεγέρσεις.